در مطالب قبلی تلاش شد که بانکداری اجتماعی و مفاهیم مرتبط با آن تشریح گردد؛ در «بانکداری اجتماعی: روندها و رویکردها» دو رویکرد بانکداری اجتماعی و نحوه همگرایی این دو رویکرد تبیین شد و در «بانک اجتماعی: فلسفه و ویژگی‌ها» به شرح خاستگاه، اصول و ارزش‌ها، فاکتورهای کلیدی، درس‌آموخته‌ها و انواع مختلف بانک‌های اجتماعی پرداخته شد. در این نگاشته، با هدف ایجاد یک شناخت تکمیلی از بانکداری اجتماعی سعی بر آن است که برخی از محصولات و خدمات حوزه بانکداری اجتماعی به‌صورت اجمالی معرفی شوند.
۱- خدمات حساب اجتماعی
خدمات حساب (Account Service) به مجموعه‌ای از خدمات عمومی و پایه نظیر ایجاد، دسترسی، مدیریت و کنترل حساب بانکی گفته می‌شود که در اختیار کاربران قرار می‌گیرد تا بر بستر وب و سایر کانال‌های ارتباطی بدون مراجعه حضوری بتوانند از برخی خدمات استفاده نمایند. در واقع، آن دسته از خدمات غیر‌تراکنشی که روی مانده‌حساب عمل نمی‌کند را می‌توان به‌عنوان خدمات حساب در نظر گرفت. در حال حاضر این نوع خدمات بسته به کانال‌های ارتباطی مختلف به شیوه‌های متفاوتی در دسترس کاربر و مشتری قرار می‌گیرد. برای مثال، دستیابی به این قابلیت‌ها از طریق بانکداری همراه، تلفن‌بانک و بانکداری مبتنی بر رسانه‌های اجتماعی متفاوت است. در اینجا خدمات حساب بر بستر رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مدنظر است. بانک‌ها و مؤسسات مالی می‌توانند این نوع از خدمات حساب را یا بر بستر شبکه‌های اجتماعی عمومی نظیر فیس‌بوک ارائه دهند و یا با توسعه شبکه اجتماعی اختصاصی خود به ارائه این خدمات بپردازند.
فیس‌بوک از سال ۲۰۱۵ به بعد بنا به سیاستی که در حفظ کاربران خود در پیش‌گرفته بود، امکان ارائه خدمات بانکی و به‌ویژه پرداخت را بر بستر خود فراهم ساخت. برخی از بانک‌ها نیز با توجه به اهمیت این رسانه اجتماعی و قابلیت‌های تسهیلگری آن برای دستیابی به مشتریان و حفظ آنها، خدمات نوینی را بر بستر آن به کاربران خود ارائه میدهند. درواقع این بانک‌ها از فیس‌بوک به‌عنوان کانال توزیع خدمات و کانال ارتباط با مشتریان در مدل کسب‌وکار خود بهره‌مند شده‌اند. امکانات و خدمات بانکداری مبتنی بر فیس‌بوک را می‌توان در دو بخش خدمات پرداخت اجتماعی و خدمات حساب اجتماعی تفکیک و دسته‌بندی نمود.
طی سال‌های اخیر، برخی از بانک‌های دارای شعبه و بانک‌های بدون شعبه در سراسر دنیا از امکاناتی که فیس‌بوک در حوزه مالی و بانکی در اختیار گذاشته است بهره‌مند شده‌اند. به‌عنوان مثال:
- دنیز بانک ترکیه به کاربران فیس‌بوکی خود اجازه می‌دهد تا حساب بانکی خود را چک کنند، دارایی‌ها و بدهی‌های خود را مشاهده نمایند و درخواست کارت اعتباری و یا وام نمایند.
- بانک ASB نیوزیلند، اولین شعبه مجازی بانک را در فیس‌بوک راه‌اندازی کرده است که به مشتریان و افراد دیگر در سرتاسر دنیا به‌صورت آنلاین ارائه خدمت می‌کند. تمامی خدماتی که در مرکز تماس این بانک انجام می‌شود در شعبه فیس‌بوکی نیز انجام می‌گردد.
- فیدور، یک بانک آلمانی تنها با یک شعبه فیس‌بوکی است که ارائه خدمات حساب بر بستر این شبکه اجتماعی را برای مشتریان فراهم ساخته است.
علاوه بر ارائه خدمات حساب از سوی بانک‌ها بر بستر اپلیکیشن‌های بانکی و شبکه‌های اجتماعی نظیر فیس‌بوک، تجارب دیگری در خصوص ارائه این خدمات از سوی ارائه‌دهندگان خدمات مالی و بانکی بین‌المللی نظیر PayPal و Mastercard نیز به شیوه مبتنی بر اپلیکیشن و وب‌سایت وجود دارد.
به‌عنوان یک نمونه داخلی از خدمات حساب اجتماعی، بانک ملی با استفاده از بانک آفیسر خدمات مختلف حساب را در بستر پیام‌رسان اختصاصی خود، یعنی پلتفرم بله به مشتریان خود ارائه می‌دهد.
۲- خدمات وام نظیر به نظیر
خدمات مالی نظیر به نظیر به آن دسته از خدمات مالی گفته می‌شود که دو طرف، تعاملات و تبادلات مالی را بدون نیاز به واسطه‌ها یا اشخاص دیگر می‌توانند انجام دهند. خدمات وام نظیر به نظیر (P2P Lending) یکی از زیرمجموعه‌های خدمات مالی نظیر به نظیر است که در آن استقراض و دریافت وام بین افراد و کسب‌وکارها بدون نیاز به هیچ واسطه بانکی امکان‌پذیر است. دو ذینفع اصلی خدمات وام نظیر به نظیر، ارائه‌دهنده پلتفرم و مشتری است. ارائه‌دهنده پلتفرم وام نظیر به نظیر پررنگ‌ترین نقشی که دارد ارائه بستر تعامل و تبادل برای وام‌دهندگان و وام‌گیرندگان است که به‌صورت سیستم نرم‌افزاری و سایر کانال‌های ارتباطی نظیر وب‌سایت، برنامه‌های کاربردی و رسانه‌های اجتماعی این بستر را فراهم می‌سازد. مشتریان این پلتفرم در دو دسته اصلی وام‌دهندگان (سرمایه‌گذاران) و وام‌گیرندگان (سرمایه‌پذیران) تفکیک می‌شوند که استفاده‌کننده مستقیم از خدمات این پلتفرم محسوب می‌شوند. ذینفعان دیگر که به‌عنوان گرههای دیگر زنجیره ارزش نقش‌آفرینی می‌کنند شامل نهاد رگولاتوری، ارائه‌دهندگان خدمات درگاه پرداخت و بانک‌ها و مؤسسات مالی هستند. این پلتفرم‌ها با توان بالا در تسریع و ارائه باکیفیت‌تر خدمات مالی نسبت به فعالان فعلی و سنتی نظیر بانک‌ها، کشش تقاضای این نوع خدمات را بالا برده‌اند. علاوه بر این‌ها، نرخ بازگشت بیشتر به نسبت نرخ سپرده‌ها و تسهیلات بانکی و هزینه‌های کمتر برای مشتریان نیز عوامل و در واقع پیشرانه‌های مؤثری در این خصوص به‌حساب می‌آیند.
با توجه به اینکه ارائه‌دهندگان خدمات وام نظیر به نظیر به نسبت بانک‌ها و مؤسسات مالی، اعتبار و ارزش اجتماعی بیشتری برای افراد و جامعه قائل هستند، تقاضای استفاده از این خدمات نیز بر این مبنا افزایش داشته است. در سطح بین‌المللی، ارائه این خدمات بیشتر از سوی کسب‌وکارهای نوپا و فین‌تک‌ها ارائه می‌شود. اولین سرویس‌های خدمات وام نظیر به نظیر از سوی دو شرکت Zopa در بریتانیا[۱] و Prosper در ایالات متحده[۲] به ترتیب در سال ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ ارائه گردید. با استفاده از سرویس قابل‌ارائه از سوی این شرکت‌ها، وام‌گیرندگان و وام‌دهندگان بدون نیاز به واسطه‌ای نظیر بانک، تعاملات مالی خود را انجام میدهند. در بریتانیا نیز ۸ شرکت در انجمنی با عنوان انجمن مالی نظیر به نظیر عضو بوده و فعالیت دارند[۳]. یک نمونه موفق دیگر از خدمات وام نظیر به نظیر پلتفرم Lending Club است. در حال حاضر در ایران نمونه کاملی از خدمات وام نظیر‌به‌نظیر وجود ندارد؛ با این‌حال، وام خرید اقساطی کالا نزدیک‌ترین مورد به خدمات وام نظیر به نظیر است که ایران‌رنتر و قسطی‌کلاب در این زمینه فعالیت دارند.
۳- تأمین مالی خُرد
معمولاً تأمین مالی خُرد (Microfinance) و اعتبارات خُرد (Microcredit) به‌جای یکدیگر به کار میروند، اما تفاوتهای قابل‌توجهی میان این دو اصطلاح وجود دارد. اعتبار خرد وامهای کوچک و کم‌مقدار را در برمیگیرد، حال‌آنکه تأمین مالی خُرد شیوهای است که مؤسسات در چارچوب آن خدمات مالی دیگری را نیز همراه با وام ارائه میدهند. بنابراین، اعتبار خرد جزئی از مالیه خرد است که خدمات دیگری مانند پس‌انداز، بیمه، خدمات پرداخت، حواله و امثال آن را نیز شامل می‌شود. بر اساس تعریف بانک توسعه آسیایی[۴]، تأمین مالی خُرد ارائه دامنه وسیعی از خدمات مالی نظیر سپرده‌پذیری، وام‌دهی، بیمه، انتقال وجه و دیگر خدمات بانکی به فقرا، کارآفرینان و کسب‌وکارهای کوچک آنها را در برمیگیرد؛ اما مهم‌ترین عامل رشد جنبش تأمین مالی خُرد، توان بالقوه آن در کاهش فقر بوده است. به‌نحوی‌که بانک توسعه آسیایی آن را به‌عنوان عنصر حیاتی هر استراتژی برای کاهش فقر به شمار می‌آورد.
کشور بنگلادش را می‌توان مبدأ تأمین مالی خرد قلمداد کرد. تجربه این کشور در فراهم‌سازی منابع مالی برای واحدهای کوچک، فقیران و گروه‌های خاص به‌ویژه زنان باعث شد که کشورها در اتخاذ راهبرد مناسب برای اعتبارات خرد، تجربه کشور بنگلادش به‌ویژه توفیق Grameen Bank را موردتوجه قرار دهند.
امروزه تأمین مالی خرد می‌تواند مبتنی بر بستر پلتفرم‌ها و شبکه‌های اجتماعی به‌خوبی ارائه شود. به‌عنوان مثال، Jisort یکی از محصولات شرکت Ryanada، واقع در شهر نایروبی کشور کنیا است که در زمینه وام‌دهی خُرد فعالیت می‌کند. وامهای خردی که در این پلتفرم از سمت سرمایه‌گذاران به‌صورت آنلاین تأمین می‌شود به‌نوعی نوآوری در ارائه خدمات مالی است. این پلتفرم برای شرکت‌ها، مؤسسات مالی اعتباری و سازمان‌های وام‌دهنده امکان وام‌دهی خرد به افراد را فراهم می‌کند. این پلتفرم دارای اپلیکیشنی است که به متقاضیان دریافت وام، دسترسی راحت‌تری را برای پیگیری مطالباتشان می‌دهد. از دیگر محصولات این پلتفرم بازارگاه وام‌دهی می‌توان به وام فردبه‌فرد (P2P Loan) و وام خرید اقساطی کالا اشاره کرد. سمت تقاضا در این پلتفرم افرادی هستند که نیاز به دریافت وام خرد و وام خرید کالا دارند و سمت عرضه شامل افراد، شرکت‌ها و مؤسسات وام‌دهی است که این وام‌ها را در این پلتفرم تأمین می‌کنند.
۴- تأمین مالی جمعی
تأمین مالی جمعی (Crowdfunding) که با عناوین جمع‌سپاری مالی و سرمایه‌گذاری جمعی نیز شناخته می‌شود، معمولاً به‌صورت مشارکت جمعی افراد در سرمایه‌گذاری مشترک تعریف می‌شود. این نوع سرمایه‌گذاری با هدف حمایت از تلاش‌های کارآفرینانه توسط عموم جامعه یا سازمان‌ها صورت می‌گیرد. تأمین مالی جمعی برای اهداف متنوعی نظیر درمان بیماری تا چاپ کتاب، تولید محصول، حمایت مالی از هنرمندان تا تأمین سرمایه لازم برای راه‌اندازی یک پروژه کارآفرینی، کسب‌وکار نوپا یا کسب‌وکار کوچک کاربرد دارد. در واقع می‌توان سرمایه‌گذاری جمعی را یک روش اینترنتی برای تأمین سرمایه مالی معرفی کرد که به افراد، کسب‌وکارها و سازمان‌ها کمک می‌کند تا از طریق کمک‌های بلاعوض یا سرمایه‌گذاری اشخاص متعدد بتوانند ایده‌هایشان را عملی سازند. این نوع سرمایه‌گذاری در بستر یک پلتفرم، امکان بهره‌برداری از پتانسیل بالقوه انبوه جمعیت (کاربران اینترنت) که تا پیش‌ازاین به‌صورت هدفمند به آن توجه نشده بود را فراهم می‌نماید. مدل‌های تأمین مالی جمعی عبارت‌اند از:
- خیریه: اهدای کمک‌های مالی بدون هیچ انتظار مالی و برگشت پول
- مبتنی بر پاداش: دریافت پاداش‌های مادی و معنوی مختلف به ازای میزان کمک
- مبتنی بر سهام: دریافت سهام کسب‌وکار و شراکت در سود یا زیان پروژه
- مبتنی بر وام و بدهی: دریافت اصل پول همراه با نرخ بهره مشخص در ازای میزان پرداخت
در حال حاضر بیش از صدها سامانه اینترنتی در سراسر دنیا، به اشکال مختلف در این زمینه فعال بوده‌اند و میلیاردها دلار از سرمایه‌های مردمی را در کسب‌وکارهای مختلف جذب کرده‌اند. از مهم‌ترین سامانه‌های مذکور می‌توان به سایت‌های Kickstarter، Indiegogo، Publishizer و Kiva اشاره کرد؛ به‌طوری‌که تنها در سایت Kickstarter تا به امروز بالغ بر دو میلیارد دلار برای پروژه‌های مختلف سرمایه‌گذاری شده و سایت Kiva نیز تاکنون حدود ۱ میلیارد دلار به مردم ۸۴ کشور دنیا تسهیلات خُرد اعطا کرده که نرخ بازپرداخت این وام‌ها ۳۴/۹۸ درصد بوده است[۵]. Kickstarter، به‌عنوان یکی از اولین پلتفرم‌های تأمین مالی جمعی، یک شبکه بسیار بزرگ جهانی از افراد است که به خلق پروژه‌های خلاقانه می‌پردازند. تاکنون بیش از ۱۰ میلیون نفر حامی از قاره‌های مختلف، از پروژه‌های ارائه‌شده در این سایت حمایت کرده‌اند. این شرکت مأموریت خود را در این تعریف می‌کند که پروژه‌های خلاقانه بیشتری را در دنیا ایجاد کند. به همین دلیل این سایت اهداف خود را کسب سود بیشتر نمی‌داند و تأثیرگذاری بر جامعه، هدف اصلی این سازمان است. Publishizer نیز یکی از پلتفرم‌های تأمین مالی جمعی است که حوزه فرهنگی و نشر کتاب را هدف قرار داده است. این پلتفرم تأمین مالی جمعی کتاب‌ها و البته ناشر مناسب برای آنها را جستجو و معرفی می‌نماید.
از نمونه‌های ایرانی پلتفرم‌های تأمین مالی جمعی می‌توان به امید تجارت، دونیت، پارس فاندینگ، فاندینو، فاندوران، گندم، مهربانه، حامی‌جو، ملی‌فاند، کارن‌کراود و ایده‌هاب اشاره کرد.
۵- پرداخت اجتماعی
فناوری‌های جدید در صنعت پرداخت جهانی، حول عبارات کیف پول الکترونیک، کیف پول دیجیتال، کیف پول موبایلی، پرداخت موبایلی و ارز دیجیتال شکل‌گرفته‌اند. کیف پول الکترونیک و کیف پول دیجیتال ابزارهایی هستند که فرآیند پرداخت را برای کاربران خود تسهیل می‌کنند. این فناوری‌های پرداخت الکترونیک، با مجموعه سیستم‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، کاربر را قادر به خرید کالا و خدمات، بدون حضور پول نقد و حتی کارت فیزیکی می‌نمایند. سخت‌افزار در این سیستم‌ها می‌تواند موبایل و یا کامپیوتر و یا ابزارهای جانبی باشد. ارتباط بین خریدار و فروشنده، می‌تواند از نوع اینترنتی، بلوتوث، ارتباط موبایلی یا NFC باشد. در کیف پول دیجیتال معمولاً موجودی کیف پول بر روی کیف پول به‌صورت آفلاین ذخیره می‌شود و با هر بار پرداخت از طریق این نوع کیف پول نیازی به ارتباط با سوئیچ مرکزی نیست.
از جمله نمونه‌های پرداخت اجتماعی (Social Payment) می‌توان به پلتفرم Venmo محصول شرکت Braintree در سال ۲۰۰۹ اشاره کرد که در مدت کوتاهی بسیار محبوب گشت و خود به‌نوعی تبدیل به یک شبکه اجتماعی شد. با توجه به اینکه ۷۷ درصد از آمریکایی‌ها یک گوشی هوشمند دارند، بیش از یک میلیارد دلار پرداخت از طریق این برنامه تنها در ماه ژانویه ۲۰۱۶ انجام‌شده است. Venmo و PayPal، تقریباً بر بازار پرداخت فردبه‌فرد (P2P Payment) در آمریکا مسلط هستند و این دو پلتفرم در کنار یکدیگر تقریباً ۲۱۰ میلیون حساب فعال دارند. استفاده از Venmo ساده و آسان است. ویژگی‌های آن شبیه PayPal است، شما یک حساب کاربری راه‌اندازی می‌کنید و از طریق آن، به یک حساب بانکی یا کارت اعتباری متصل می‌شوید. اول باید نرم‌افزار آن را دانلود کنید و پسورد خود را بسازید؛ سپس ایمیل و شماره همراه خود را تائید کنید و نهایتاً به حساب‌های مالی خود متصل شوید. این نرم‌افزار به کاربران اجازه می‌دهد از دوستان خود درخواست پول کنند یا برای آنها وجهی را ارسال کنند. این نرم‌افزار یک راهکار مناسب برای پرداخت‌های دُنگی همانند پرداخت اجاره یا تقسیم کردن هزینه غذا و رستوران و غیره است.
به‌عنوان یک نمونه موفق دیگر، PayKey در سال ۲۰۱۴ فعالیت خود را آغاز کرد. این نرم‌افزار یک راهکار بانکداری اجتماعی است که کاربران را قادر می‌سازد تا به خدمات مالی و بانکی از طریق برنامه‌های تلفن همراه مانند شبکه اجتماعی و پیام‌رسان دسترسی پیدا کنند[۶]. این نرم‌افزار به کاربران اجازه می‌دهد پس از اتصال به بانک‌های خود، پرداخت را از شبکه‌های اجتماعی یا برنامه‌های پیامرسانی مانند واتس‌اپ، فیس‌بوک مسنجر یا توییتر انجام دهند. PayKey یک سیستم مبتنی بر صفحه‌کلید گوشی هوشمند است و امکان دسترسی آسان به خدمات مالی را بدون نیاز به ورود به‌حساب بانکی را فراهم می‌کند. در واقع، این روش ترکیبی از نرم‌افزار بانکی تلفن همراه و کیبورد PayKey است که کاربران می‌توانند به‌حساب بانکی خود وصل شوند. این سرویس صفحه‌کلید گوشی‌های هوشمند را به یک پلتفرم جدید برای خدمات، اطلاعات و ارتباط تبدیل می‌کند و طیف وسیعی از ابزارهای بانکی را از طریق هر سیستم پیام‌رسان، حتی یک شبکه بسته مانند واتس‌اپ در دسترس قرار می‌دهد. PayKey از تکنولوژی API استفاده کرده و کاربر نیازی به دانلود برنامه ندارد، بلکه باید برنامه بانکی را در تلفن خود ارتقا دهد. ازآنجایی‌که تکنولوژی صفحه‌کلید واقعی است، کنترل لازم از سوی بانک انجام می‌شود و سیستم پیام‌رسان به‌عنوان یک واسط عمل می‌کند.
۶- مدیریت مالی شخصی
مدیریت مالی شخصی (Personal Financial Management)، مجموعه ابزارهایی است که مدیریت پول را برای افراد مقدور می‌سازد. تجمیع حساب‌های مختلف و نمایش اطلاعات و گزارش‌های مختلف به شکل بصری از امکانات پایه این ابزارها است که مدیریت حساب‌های شخصی برای کاربران را تسهیل می‌نماید. ارائه برخی تحلیل‌ها بر مبنای تراکنش‌ها و تبادلات پولی صورت گرفته نیز از دیگر امکانات این‌گونه ابزارها به‌حساب می‌آید. ابزارهای مدیریت مالی شخصی، جریان نقدینگی، هزینه‌کردها، بدهی‌ها و سایر موضوعات مالی افراد را نمایش داده و این امکان را به کاربران می‌دهد تا با سفارشی‌سازی‌های مختلف از جمله با قابلیت پس‌انداز خُرد و سرمایه‌گذاری خُرد، پول خود را بهتر مدیریت نمایند.
از جمله نمونه پلتفرم‌های ارائه‌دهنده خدمات مالی شخصی، Mint است. این سرویس مالی شخصی، آنلاین بوده و هدفش ارائه راهکاری ساده و امن برای مدیریت و پس‌انداز پول به‌صورت آنلاین است. این سرویس مبتنی بر وب، از هر نقطه‌ای و در هر زمانی قابل‌دسترس است. این سرویس تلاش می‌کند تا با ارائه راه‌حل‌های شخصی و هدفمند، به مشتریان کمک کند تا پول پس‌انداز کنند. علاوه بر این‌ها، این سرویس همچنین به کاربران در مورد صورتحساب‌های آتی، سطح تراز پایین و هزینه غیرعادی و سایر موضوعات و مسائل مشابه، پیامک و ایمیل می‌فرستد. کلیه دارندگان حساب می‌توانند پس از ثبت‌نام در این وب‌سایت، از مزایای رایگان آن از جمله انجام امور مالی، طبقه‌بندی هزینه‌ها و درآمدها، دریافت برنامه مالی و برخی دیگر از خدمات استفاده کنند. شرکت Mint بیش از ۱۰ میلیون کاربر دارد که این موفقیت بر مبنای ارزش‌های مختلف پیشنهادی به آنها و ارائه و اجرایی‌سازی مدل کارای کسب‌وکار خود به دست آمده است. یکی از مهم‌ترین و قابل‌توجه‌ترین نکات در خصوص ارائه خدمت از سوی این ارائه‌دهنده، امنیت اطلاعات مالی مشترکین است. اطلاعات مشترکین در این پلتفرم، با روش‌های به‌روز و رایج رمزگذاری و کد می‌شود.
به‌عنوان یک نمونه دیگر، می‌توان به [۷] YNAB اشاره کرد؛ YNAB برنامه‌ای است که برنامه‌ریزی‌های مالی افراد را مدیریت می‌کند. با این برنامه کاربران قادر به همگام‌سازی تمامی حساب‌ها، ردیابی مخارج ماهانه، پرداخت به‌موقع صورت‌حساب‌ها و کنار گذاشتن پس‌انداز برای موقعیت‌های اضطراری خواهند بود. تمامی این کارها در این سرویس و اپلیکیشن مالی انجام می‌شود. همچنین شرکت ارائه‌دهنده این اپلیکیشن، کارگاه‌های آنلاینی هم ارائه می‌دهد که در آنها می‌توان مهارت‌هایی برای رهایی از قرض‌های آزاردهنده خود کسب کرد. درواقع این شرکت، علاوه بر ارائه خدمات مالی فردی، ارزش‌افزوده‌ای از نوع محتوای آموزشی در اختیار کاربر قرار می‌دهد.
یکی دیگر از تجارب موفق در زمینه مدیریت مالی شخصی Acorns است که براساس هزینه‌کردهای کاربر مبالغی را به‌عنوان صرفه‌جویی خودکار برای کاربر سرمایه‌گذاری می‌کند. به همین دلیل، یک نمونه پیشتاز در حوزه سرمایه‌گذاری خرد است. از نمونه‌های داخلی ارائه‌دهنده خدمات مدیریت مالی شخصی نیز می‌توان به اپلیکیشن Nivo اشاره کرد که قابلیت اشتراک‌گذاری کیف پول برای دیگران، جنبه اجتماعی این پلتفرم را فراهم می‌آورد.
۷- سرمایه‌گذاری برخط اجتماعی
طبق تعاریف پذیرفته‌شده، سرمایه‌گذاری برخط (online investment) که با عنوان معاملات برخط (online trading) نیز شناخته می‌شود، فرایند خریدوفروش اوراق بهادار توسط سرمایه‌گذاران و معامله‌گران با استفاده از یک شبکه ارتباطی الکترونیکی است که معمولاً توسط یک شرکت کارگزاری انجام می‌گردد. از نمونه‌های ارائه خدمات سرمایه‌گذاری برخط می‌توان به Betterment، Scottrade و TD Ameritrade اشاره کرد. ازآنجایی‌که در بانکداری اجتماعی بر جنبه‌های تعاملی و شبکه‌ای بین طرفین معاملات تأکید می‌شود سرمایه‌گذاری برخط به سرمایه‌گذاری برخط اجتماعی (Social Online Investment) تغییر نام می‌دهد. سرمایه‌گذاری برخط اجتماعی، به‌عنوان روند فعلی سرمایه‌گذاری و معامله‌گری برخط، از سوی ارائه‌دهندگان متعددی در سطح بین‌المللی به کاربران در فضای مجازی ارائه می‌شود. این خدمات یا به‌صورت اپلیکیشن مبتنی بر استفاده از شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی و در واقع بر بستر آنها و یا به‌صورت شبکه یا پلتفرمی اجتماعی به‌صورت مستقل ارائه می‌شود. کلید موفقیت این‌گونه پلتفرم‌ها و اپلیکیشن‌ها ارائه اطلاعات مطلوب، به‌روز و کامل به کاربران است. بستر برخط و اجتماعی این پلتفرم‌ها امکان دستیابی به اطلاعات سایرین اعم از معاملات، میزان موفقیت سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده و حتی استفاده از تراکنش‌های کاربران دیگر به‌منظور تسهیل امر سرمایه‌گذاری برای افرادی که مهارت و تخصص کافی در این زمینه ندارند را فراهم می‌سازد.[۸]
یکی از نمونه‌های موفق که خدمات سرمایه‌گذاری برخط را به‌صورت شبکه یا پلتفرم اجتماعی مستقل ارائه می‌دهد، پلتفرم eToro است که امکانات مختلفی را برای کاربران خود در زمینه سرمایه‌گذاری و معامله‌گری ارائه می‌دهد. این پلتفرم امکان ویژه‌ای را با نشان تجاری CopyTrading را در سال ۲۰۱۰ به ثبت رسانده است. این امکان، به افرادی که زمان یا تخصص لازم برای سرمایه‌گذاری ندارند فرصت استفاده از مهارت و تجربه سایرین را به‌صورت خودکار می‌دهد. افراد با استفاده از این امکان علاوه بر اینکه می‌توانند سایر افراد را در شبکه دنبال نمایند، با پیوند زدن پروفایل خود به پروفایل سایرین و در واقع با کپی کردن آنها، هر اقدام و سرمایه‌گذاری که از سوی آنها صورت می‌گیرد برای این افراد نیز انجام گردد.
یکی از پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری برخط داخلی که تا حدودی توانسته امکانات یک شبکه اجتماعی سرمایه‌گذاری را ارائه دهد، صدتحلیل است. این پلتفرم، خود را پلی میان سرمایه‌گذاران و تحلیلگران بازار سرمایه می‌داند. در این سایت تحلیلگران پیش‌بینی‌های خود را ثبت می‌کنند و بعد از مدتی امتیاز دقت پیش‌بینی آنها مشخص شده و یک رزومه تحلیلی و قابل استناد برای خود می‌سازند. از طرفی سرمایه‌گذاران دیگر با بررسی عملکرد و سابقه هر تحلیلگر و مقایسه استراتژی تحلیلگران مختلف، بهترین‌ها را گزینش کرده و از پیش‌بینی‌های افراد حرفه‌ای استفاده می‌کنند؛ صدتحلیل محیطی را فراهم کرده است تا تحلیلگران بورس بتوانند سیگنال‌های خود را در اینجا ثبت کرده و با گذشت زمان درستی و دقت پیش‌بینی‌های خود را مشاهده کنند. سیستم هوشمند صدتحلیل هم با امتیازدهی به این افراد، آنها را رتبه‌بندی کرده و اطلاعات مفیدی از سابقه و عملکرد این شخص به دیگران می‌دهد.
۸- تجارت اجتماعی
تجارت اجتماعی (Social Commerce) موضوعی جدید در حوزه تجارت الکترونیکی است که در حقیقت ترکیبی از تجارت الکترونیکی با شبکه‌های اجتماعی به‌منظور تسهیل در خریدوفروش محصولات و خدمات با استفاده از فناوری‌های مختلف مبتنی بر وب است. سازوکار این تجارت به‌گونه‌ای است که افراد ضمن خرید از محصولات یا خدمات ارائه‌شده، پروفایل مربوط به خود را دارند و در یک شبکه اجتماعی با دوستان خود در ارتباط هستند. تجارت اجتماعی به این دلیل جزو خدمات بانکداری اجتماعی در نظر گرفته می‌شود که می‌توان در آن خدمات مختلفی از جمله خدمات مالی و بانکی را به اجتماعی از مشتریان خرد و کسب‌وکاری ارائه داد. در سطح دنیا، تجارب زیادی در خصوص تجارت اجتماعی وجود دارد که چند مورد از آنها به اختصار در ادامه تشریح شده است:
- بانک سلطنتی اسکاتلند[۹] در سال ۲۰۱۲ پلتفرم Bizcrowd را راه‌اندازی کرده است. این پلتفرم مکانی است که کارآفرینان و کارشناسان با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، کسب‌وکار خود را معرفی می‌کنند، تجربیات خود را به اشتراک می‌گذارند، سؤالات تخصصی خود را مطرح می‌کنند و در جریان آخرین روندهای صنعت قرار می‌گیرند.
- در ماه آوریل سال ۲۰۰۷، بریتیش تلکام[۱۰] وب‌سایت خود را با نام TradeSpace راه‌اندازی کرد و ادعا کرد که اولین شبکه اجتماعی تجاری در انگلستان است. این پلتفرم انجمن آنلاینی که در اختیار شرکت‌های کوچک و فروشندگان قرار گرفت. پس از محدودیت‌های موجود در این پلتفرم نسخه جامع‌تری از آن تحت نام BT Tradespace Contact پدید آمد.
- بانک HSBC سنگاپور پلتفرم Connection Hub را به‌منظور ارتباط کسب‌وکارها و مشتریان راه‌اندازی کرده است. این پلتفرم دیجیتالی با این هدف طراحی‌شده است تا مشتریان تجاری را قادر سازد تا با استفاده از شبکه جهانی HSBC با خریداران و فروشندگان معتبر در سراسر جهان ارتباط برقرار کنند.
- مؤسسه Fortis در سال ۲۰۰۷ یک پلتفرم با نام Join2Grow راه‌اندازی کرده است. این پلتفرم کارآفرینان اروپایی را قادر می‌سازد تا با یکدیگر دیدار کنند و به تبادل‌نظر و راهنمایی بپردازند.
- بانک بارکلیز Barclays Connector را ارائه داده است که یک سرویس آنلاین رایگان با هدف ایجاد شبکه برای کسب‌وکارهای کوچکی است که به دنبال به دست آوردن مشتری‌های جدید و مشاوره هستند.
- بانک آمریکایی Advanta پلتفرم Ideablob را به‌عنوان یک بستر برای کارآفرینان و صاحبان کسب‌وکار کوچک جهت تعامل و به اشتراک‌گذاری ایده‌ها فراهم کرده بود که در حال حاضر این پلتفرم تعطیل شده است.
در خصوص نمونه تجارت اجتماعی در سطح داخل کشور نیز می‌توان به بازار اعضاء و سکوک اشاره کرد. سامانه بازار اعضاء از فعالیت‌های بانک رسالت در حوزه مدل‌های کسب‌وکار مبتنی بر گروه مشتریان است. بازار اعضا دارای یک بازار سراسری متمرکز است که اعضاء می‌توانند کالاهای موردنیاز خود را از این بازار خرید نموده و کالا در زمان درج شده در سایت، به آدرس خریدار در سراسر کشور ارسال شده و یا بنا به مورد در مراکز مربوطه تحویل و یا عرضه می‌گردد. در واقع، این پلتفرم یک بازار فروش محصولات است که با هدف ارائه تسهیلات قرض‌الحسنه خرید اقساطی کالا به مشتریان طراحی شده است. سامانه کشوری کسب‌وکار به کسب‌وکار (سککوک) نیز در راستای ایجاد یک ساختار کشوری با ارتباطات بین‌المللی برای تحقق اکوسیستم فراگیر B2B با دربرگیری زیرساخت‌های خریدوفروش اینترنتی، زیرساخت‌های مالی و اعتباری مدرن، زیرساخت‌های لجستیکی پیشرو و زیرساخت‌های ارتقا دسترسی به دانش و آموزش طراحی شده و فعالیت می‌نماید.
نویسنده: فرشاد سعیدی؛ کارشناس راهبرد و توسعه کسب‌وکار
[۱] https://www.zopa.com/loans
[2] https://www.prosper.com/plp/how-it-works
[4] Asian Development Bank (ADB)
[5] الگوی تأمین مالی بنگاه‌های کوچک و متوسط. تأمین مالی جمعی: مفاهیم، مدل‌ها و ملاحظات قانون‌گذاری، ۱۳۹۵، مرکز پژوهش‌های مجلس.
[7] You Need a Budget (YNAB)
[9] Royal Bank of Scotland
مطالب مرتبط را بخوانید
بانکداری اجتماعی: روندها و رویکردها
ارائه یک تعریف از بانکداری اجتماعی همیشه کار سادهای نیست. دلیل این امر وجود رویکردهای بسیار متفاوتی است که با…
پلتفرم ارائه خدمات مالی نظیر به نظیر
بدون دیدگاه
پلتفرم ارائه خدمات مالی نظیر به نظیر، پلتفرمی دو وجهی است که از یکسو به افراد نیازمند به وام کمک…
سرمایه گذاری برخط
با رشد و توسعه اینترنت طی دهههای اخیر، تغییرات عمدهای در مدل کسب‌وکار بسیاری از شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی صورت…